ZNACZKI POCZT PODZIEMNYCH

W okresie stanu wojennego (1982-1983), wszyscy zetknęliśmy się z fenomenem II obiegu. Głównie była to tzw. "bibuła" wydawana przez różne struktury NSZZ Solidarność, tajne komisje zakładowe zakładów pracy, rozliczne partie i ugrupowania polityczne. W okresie tym były również emitowane podziemne znaczki pocztowe. Spełniały one zarówno rolę propagandową, edukacyjną jak i finansową. Były cegiełkami, których zakup wspierał finansowo działania opozycji. Są one swoistego rodzaju "walorami filatelistycznymi".        Znaczek pocztowy jest miniaturową grafiką i powinien zawierać następujące elementy; nazwę emitenta (poczty emitującej znaczek), nominał oraz powinien być wprowadzony do oficjalnego obiegu pocztowego. W przypadku znaczków poczty podziemnej ze względów oczywistych wprowadzenie ich do oficjalnego obiegu było niemożliwe. Szczególna wartość tych znaczkow wynika z faktu, że były one drukowane nieoficjalnie, w konspiracji przez niezależne od władzy drukarnie, a za ich posiadanie i rozprowadzanie groziły szykany, a nawet więzienie.        Pełniły one ważną rolę rolę w walce z reżimem komunistycznym. Oprócz wartości poznawczych i artystycznych były dla ludzi symbolem braku uległości wobec władzy. Dochód ze sprzedaży znaczków przeznaczony był na utrzymanie podziemnych struktur Solidarności. Pieniądze otrzymane z ich sprzedaży pokrywały koszty papieru, i innych materiałów poligraficznych. Poczta podziemna nie była strukturą jednolitą, istniało wiele niezależnych wydawnictw, które powstawały w sposób żywiołowy. Jakość druku zależała od możliwości technicznych jak i jakości materialów, papieru i farby jaką dysponowały drukarnie. Znaczki często są jednobarwne, na słabym papierze i z nierówno obciętymi brzegami. Są także prawdziwe perełki, wspaniale opracowane graficznie, precyzyjne wydrukowane w druku wielobarwnym z bardzo precyzyjnie wykonanym ząbkowaniem. Niektóre z nich niczym nie ustępowały znaczkom wydawanym oficjalnie.        Pierwsze znaczki stanu wojennego były robione już w obozach internowania, z oczywistych przyczyn miały bardzo mały nakład. W latach późniejszych były produkowane przez drukarnie działające przy tak znanych wydawnictwach jak: Solidarność, Solidarność Walcząca, Niezależne Zrzeszenie Studentów, Ugrupowanie Polityczne Służba Wolnej Polski, Poczta Niezależna, Niezależna Poczta Pomorza, Poczta KPIJ, Poczta Kraków, Wydawnictwo Niezłomni, Poczta Polowa, Wydawnictwo Niezależne, Ruch Wolność i Pokój, Federacja Młodzieży Walczącej i wiele innych. Szacuje się, że w konspiracji, w wydawnictwach drugiego obiegu wyprodukowano nawet do 35 tysięcy znaczków i bloków, a przeciętny nakład znaczka to kilka tysięcy egzemplarzy.        Działalność filatelistyczną lat 1980-1989 można podzielić na 3 okresy:         1980-1981 - Działają poczty strajkowe, najsłynniejsze to te związane ze strajkami sierpniowymi w Trójmieście.         1982 - Poczty obozowe, do których zaliczamy walory wykonane w kilkudziesięciu ośrodkach dla internowanych, w obozach wojskowych oraz zakładach karnych, gdzie przetrzymywano skazanych działaczy opozycji. W tej grupie ilością wykonanych walorów, ich jakością i pomysłowością graficzną wyróżniają się obozy w Białołęce, Załężu, Strzebielinku i Kętrzynie, obóz wojskowy w Czerwonym Borze (znaczki wykonane ręcznie na …korze brzozowej), ZK Potulice i wiele innych. Znakomita większość walorów obozowych nie spełnia kryteriów jakie wymagane są dla znaczków pocztowych. Ich projektanci i wykonawcy nie byli po prostu filatelistami. Jednak walory te są przedmiotem kolekcjonerstwa na równych prawach z "prawdziwymi" znaczkami podziemnymi. Ocenia się, że w tym okresie wydano ok. 7000-8000 walorów w bardzo różnych nakładach od kilkunastu do kilkuset sztuk.         1983-1989 - W okresie tym nastąpił lawinowy ilości emitowanych znaczków. Wokresie tym działało sto kilkadziesiąt poczt, m.in. Poczta Solidarność, Poczta Solidarności Walczącej, Poczta Rolników, Poczty NZS, FMW, WiP, Poczta KPN, Homo Homini, Polowa, ZNOW, Niepokorni. Ilość znaczków wyemitowanych w tym okresie jest praktycznie niemożliwa do oszacowania. Uśredniając szacunki zbieraczy, można przyjąć (uwzględniając wszelkie odmiany kolorów druku i papieru oraz odmiany papieru), że w kolportażu znalazło się ok. 20 000 znaczków.         Znaczki z początkowych lat (1983-1986) są rzadsze i trudniej dostępne. Wynika to z niższych nakładów, które determinowane były używanymi technikami druku jak również wpadek i konfiskat przez organy bezpieczeństwa. Niektóre z nich ocalały w kilkunastu egzemplarzach, najczęściej te, które udało się ukryć przed konfiskatą. Znaczki z tego okresu są oczywiście cenniejsze filatelistycznie.         Znaczki, koperty ze znaczkami i okolicznościowymi kasownikami wydawano w Warszawie, Krakowie, Pozniu, Wrocławiu, Gdańsku, Szczecinie, ale także w Wałbrzychu, Katowicach, Bydgoszczy, Rzeszowie, Lublinie i wielu innych miastach. Większość tych walorów to dzieła sztuki graficznej i poligraficznej, znaczki wielokolorowe, ząbkowane profesjonalnie, a nawet z klejem! Tematyka znaczków poczt podziemnych jest różnorodna. Dominuje tematyka historyczna: powstania, J. Piłsudski, II Rzeczpospolita, II wojna światowa, ruch oporu, zrywy wolnościowe po 1945 roku. Znaczny procent stanowią znaczki poświęcone szeroko rozumianej opozycji z dominującą rolą NSZZ Solidarność, reakcja filatelistyczna na bieżące wydarzenia w kraju i zagranicą. Znaczny udział stanowią znaczki o tematyce religijnej, gdzie dominują znaczki poświęcone Janowi Pawłowi II, ale są w tej grupie znaczki z architekturą sakralną. Bogato reprezentowany jest rownież humor w filatelistyce, gdzie w sposób karykaturalny przedstawia się gen. Jaruzelskiego i Urbana. Tematy przedstawione na znaczkach poczty podziemnej to zwierciadło tamtych lat, niewyczerpane źródło informacji i niekiedy zabawnych anegdot.         Za kres działalności poczt popdziemnych przyjmuje się rok 1989, kiedy to odbyły się częściowo wolne wybory parlamentarne, a organizacje dotychczas działające nielegalnie zostały zalegalizowane. Niektóre z byłych poczt podziemnych jak Poczta Solidarność, Poczta KPN czy Poczta Komitet Katyński emitowały znaczki jeszcze w latach 1990 - 91.         Znaczki poczt podziemnych są kolekcjonowane, prezentowane na wystawach i pokazach, opisywane i katalogowane zarówno w kraju jak i zagranicą, m.in w Paubaix we Francji i Rapperswil w Szwajcarii oraz w polskim trzytomowym katalogu warszawskim.