100. ROCZNICA WYBUCHU III POWSTANIA ŚLĄSKIEGO

Powstanie wybuchło, gdy Komisja Międzysojusznicza przedstawiła projekt przyznania Niemcom prawie trzech czwartych obszaru plebiscytowego. 3 maja 1921 o godz. 2.00 w nocy wszystkie siły powstańcze rozpoczęły akcję bojową. Niemal jednocześnie z rozpoczęciem działań w nocy z 2 na 3 maja specjalny oddział powstańczy pod dowództwem por. Tadeusza Puszczyńskiego-Wawelberga (grupa Wawelberg) w ramach akcji „Mosty” wysadził w powietrze mosty kolejowe na Odrze. W ten sposób przerwano połączenia kolejowe z resztą Niemiec. Cztery fazy powstania: Pierwsza (3–10 maja) – powstańcy polscy opanowali tereny zakreślone „linią Korfantego”; Druga (11–20 maja) – umocnili się na zdobytych rubieżach, broniąc łańcucha opanowanych miejscowości; Trzecia (21 maja – 6 czerwca) – gwałtowne walki podczas kontrakcji niemieckiej. Wtedy to rozegrała się bitwa o Górę Świętej Anny, którą powstańcy polscy utracili oraz Kędzierzyn, ale nie dopuścili do przerwania linii frontu i do wtargnięcia Niemców w głąb okręgu przemysłowego, oraz walki na południowym odcinku frontu bitwa pod Olzą; Czwarta (7–24 czerwca) – ustanie walk i rozpoczęcie pertraktacji rozejmowych, przy pośrednictwie aliantów. Polacy i Niemcy stopniowo wyprowadzali swoje oddziały z terenu plebiscytowego. W Szopienicach powstała powstańcza Rada Naczelna (Wydział Wykonawczy Naczelnej Władzy), z Naczelną Komendą Wojsk Powstańczych. Na czele powstania stanął, jako dyktator powstania Wojciech Korfanty, były polski komisarz plebiscytowy. Naczelnym dowódcą został ppułk kawalerii Wojska Polskiego Maciej Mielżyński, a następnie od 6 czerwca ppłk Kazimierz Zenkteller. Wielu wyższych oficerów sił powstańczych miało stopnie oficerskie w Wojsku Polskim. Większość oficerów pochodziła spoza Górnego Śląska, głównie z Poznańskiego, Galicji i Zagłębia Dąbrowskiego. W powstaniu po stronie polskiej brało udział pomiędzy 30 a 40 tysięcy miejscowych Górnoślązaków, w tym część kadry dowódczej, około 700 oficerów, 1300 podoficerów i 7000 szeregowych żołnierzy Wojska Polskiego, a także kilka tysięcy ochotników z głębi Polski, głównie z dużych miast – Poznania, Bydgoszczy, Warszawy, Łodzi, Częstochowy, Sosnowca, Krakowa i Lwowa. W dniu 5 lipca 1921 zawarto rozejm. Rząd polski oficjalnie odciął się od odpowiedzialności za powstanie. W dniu 12 sierpnia Rada Najwyższa obradowała w sprawie Górnego Śląska. W wyniku powstania Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa na Górnym Śląsku podjęła 12 października 1921 decyzję o korzystniejszym dla Polski podziale Górnego Śląska. Ostatecznie Komisja Międzysojusznicza zaleciła korzystne dla Polski rozwiązanie w sprawie Górnego Śląska, według którego obszar przyznany Polsce powiększony został do ok. 1/3 spornego terytorium. Polsce przypadło 50% hutnictwa i 76% kopalń węgla. Rada Ambasadorów zaakceptowała tę decyzję 20 października 1921. Miało to ogromne znaczenie dla gospodarczego bytu II Rzeczypospolitej. Cel powstania został w dużej mierze osiągnięty. W części Górnego Śląska włączonej do Polski 66% mieszkańców deklarowało się jako polskojęzyczni, a 55,8% głosów oddano za Polską.

EMITENT:	Gliwicki Klub Kolekcjonerów/ Poczta Polska S.A., Instytut Śląski w Opolu
DATA:	2021